Projekt „Oczyszczanie ścieków w Brzegu”, w ramach którego skanalizowano gminy okalające Brzeg, był pierwszą ogromną inwestycją realizowaną w Powiecie Brzeskim dzięki pomocy unijnej. Po prawdzie, do dzisiaj nie wykonano w naszym rejonie żadnego innego przedsięwzięcia o porównywalnym zasięgu i wartości. Nie byłoby to możliwe gdyby nie współpraca między lokalnymi samorządami.
Już w fazie przygotowań Polski do wejścia do Unii Europejskiej możliwe było pozyskanie środków finansowych mających za zadanie wyrównanie poziomów życia między krajami unijnymi a krajami starającymi się o członkostwo. Służył temu przede wszystkim fundusz ISPA wspierający inwestycje infrastrukturalne – a w szczególności kanalizacyjne, gdyż w tej kwestii deficyty w naszym kraju były olbrzymie. Należy przypomnieć, że wówczas większość gmin okalających Brzeg obsługiwana była przez szamba, które często pozostawały wiele do życzenia a ścieki niejednokrotnie trafiały do rowów i lasów. Unia patrzyła przychylnym okiem na projekty, które kompleksowo rozwiązują problem gospodarki ściekowej na większym obszarze. Dla Brzegu szansą była nowoczesna oczyszczalnia ścieków – przewymiarowana gdyż w fazie projektowania ujęto ścieki przemysłowe i nie przewidziano, że brzeski przemysł w krótkim czasie padnie (jak garbarnia, dla której zaplanowano odrębny ciąg technologiczny na oczyszczalni). Podłączenie okolicznych gmin stało się szansą na dociążenie obiektu a przez to zmniejszenie jednostkowego kosztu oczyszczania ścieków. Dla Gmin pojawiła się szansa na skok cywilizacyjny i rozwój.
W tym celu trzeba było jednak określić warunki umożliwiające współpracę samorządów. W 1999 roku wyklarowała się wizja projektu o nazwie „Ochrona wód rzeki Odry, zlewni wody Nysy Kłodzkiej i terenów wodonośnych miast Wrocławia, Oławy i Brzegu”, który finalnie wyewoluował w „Oczyszczanie ścieków w Brzegu”. Zaangażowały się w niego, poza miastem Brzeg, gminy Lubsza, Oława, Olszanka, Lewin Brzeski oraz gmina wiejska Brzeg (obecnie Gmina Skarbimierz). Zasady współpracy samorządów wyartykułowano w Porozumieniu Międzygminnym. W dokumencie tym gminy wyraziły chęć realizacji i współfinansowania planowanego zadania. Wkład własny był z resztą podstawą do tego by projekt uzyskał dofinansowanie. Pierwszy wniosek o pozyskanie środków ISPA trafił do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie jeszcze w 1999 r. i został zatwierdzony do dalszych prac i uzupełnień. Należy zaznaczyć, że brzeski projekt należał do lepiej przygotowanych, a pośród pozostałych wyróżniał się tym, iż nie skupiał się tak jak inne wokół dużego wojewódzkiego miasta. Finalnie dn. 16.08.2002 roku Komisja Europejska podpisała Memorandum Finansowe (umowę o dofinansowanie) przyznając środki pomocowe w ramach Funduszu ISPA. Rząd Polski zatwierdził je 17.10.2002 r.
Jeszcze przed wiadomością o sukcesie zaczęły pojawiać się jednak „schody”. Gminy zaangażowały się w różnym stopniu w prace nad przygotowaniem dokumentacji projektowej dla budowy kanalizacji. Jedne przygotowały dokumentację i uzyskały pozwolenia budowlane inne nie. Samorządy gminne zgodnie stwierdziły jednak, że nie mają pieniędzy na pokrycie wkładu własnego. Wobec powyższego ówczesne władze miasta analizowały możliwość rezygnacji z ubiegania się o dofinansowanie a finalnie po rozmowach i konsultacjach zadecydowały by potrzebne pieniądze zapewniła spółka miejska – Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Brzegu Sp. z o.o., która finalnie miała być operatorem wytworzonego majątku. By uzmysłowić jak wielki był to wysiłek finansowy wystarczy napisać, że wartość planowanej inwestycji znacznie przekraczała dziesięciokrotność rocznych przychodów Przedsiębiorstwa. Wymagało to zaciągnięcia kredytów w Wojewódzkich Funduszach Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu i Wrocławiu oraz Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
W marcu 2003 podpisano Umowę o współpracy i zasadach finansowania, której celem było przede wszystkich sformalizowania zasad wdrożenia i finansowania projektu nie tylko na etapie realizacji ale również przyszłej eksploatacji. Ponieważ to ostatecznie PWiK wzięło na siebie finansowanie inwestycji, Samorządy gminne zobowiązały się do maksymalnego zmniejszenia obciążeń finansowych Spółki powstających na etapie budowy i w fazie operacyjnej takich jak podatki od nieruchomości, opłaty za zajęcie pasa drogowego, opłaty za umieszczenia infrastruktury nie związanej z drogą czy odpłatna służebność przesyłu. Takie koszty finalnie musiałyby się przełożyć na cenę ścieków, co nie byłoby w interesie mieszkańców. Był to zarazem warunek by w przyszłości można było zastosować jednolite taryfy dla całego obszaru działania PWiK. Trzeba przyznać, że do dzisiaj Gminy sumiennie wywiązywały się ze złożonych zobowiązań.
Fizyczna realizacja zadań ujętych w projekcie „Oczyszczanie ścieków w Brzegu” przebiegała latach 2005-2009. Od strony inwestorskiej przedsięwzięcie było realizowane przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Brzegu, które w tym celu powołało specjalną Jednostkę Realizującą Projekt. Początkowo w roli Beneficjenta występowało Miasto Brzeg, jednak ostatecznie stało się nim PWiK. W ramach przedsięwzięcia zrealizowano:
- budowę 259 km kanalizacji sanitarnej wraz z 94 przepompowniami ścieków wraz z systemem sterowania i monitoringu, co umożliwiło odbiór ścieków z ok. 6000 gospodarstw w 34 miejscowościach znajdujących się na terenie powiatu brzeskiego (gminy Lubsza, Olszanka, Lewin Brzeski, Skarbimierz) i oławskiego (Gmina Oława)
- budowę na terenie oczyszczalni ścieków w Brzegu instalacji do uzyskiwania biogazu na drodze fermentacji osadu oraz do pozyskiwania energii elektrycznej i cieplnej ze spalania biogazu
- modernizację stacji uzdatniania wody w Gierszowicach.
Łączna wartość Projektu wyniosła 28,6 mln Euro (Projekt rozliczany był w Euro) z czego 60% stanowił udział Funduszu Spójności. Pozostałą część kwoty sfinansowano w oparciu zaciągnięte przez PWiK pożyczki z Narodowego i Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska w Opolu i we Wrocławiu.
Dla PWiK uruchomienie nowej kanalizacji to z jednej strony pojawienie się przychodów z gmin ościennych a z drugiej początek spłaty związanego z inwestycją gigantycznego kredytu wynoszącego w 2009 r. aż 64,6 mln. zł. Wiadomo, że przychody Spółki pochodzą od użytkowników infrastruktury wod-kan. Na mocy Porozumienia Międzygminnego z 2008 roku ustalono, że w całym obszarze działania Przedsiębiorstwa cena za 1 m3 odprowadzonych ścieków będzie taka sama. Gmina Brzeg wyraziła zgodę by gminy ościenne nie partycypowały w kosztach budowy Oczyszczalni Ścieków w Brzegu (oddanej do eksploatacji w 2000 r.). Pozostałe gminy zobowiązały się do podjęcia działań przyspieszających proces dołączania mieszkańców do nowopowstałej kanalizacji oraz, w przypadku gdyby przychody za odbiór ścieków nie będą pokrywały kosztów ponoszonych przez PWIK do zapewniania tych środków w ramach dopłat do taryf. Gminy poręczyły zaciągnięte przez PWiK pożyczki, co oznaczało zobowiązanie spłaty kredytu w sytuacji kiedy przychody nie pokryją kosztów działalności PWiK w poszczególnych Gminach.
Szczęśliwym zrządzeniem losu w Skarbimierzu w trakcie realizacji Projektu utworzyła się strefa przemysłowa. Powstałe zakłady generują wystarczają ilość ścieków by poprawić ekonomiczny skutek całej inwestycji. Dotychczas Gminy dotrzymywały podjętych zobowiązań i nie musiały dopłacać do taryf. Pomimo upływu 14 lat kredyt na budowę kanalizacji pozostaje nie spłacony i kosztuje Przedsiębiorstwo ok 4 mln. zł rocznie (koszt rat kapitałowych i odsetek).
Porozumienie Międzygminne obowiązuje do 2025 r. Aby obecny porządek taryfowy został utrzymany w dalszej przyszłości, Gminy będą musiały przedłużyć ważność wiążącego je dokumentu. Jeżeli jednak tego nie zrobią lub nie będą spełniały złożonych zobowiązań minimalizacji kosztów – zależnych od Gminy – wtedy w taryfach ceny będą zróżnicowane a wszelkie koszty powstałe na terenach danej Gminy będą obciążały mieszkańców tej Gminy i/lub Gminę gdy konieczna będzie dopłata do taryf.
Wracając do historii ustaleń międzygminnych w związku z realizacją tej ważnej dla Powiatu Brzeskiego inwestycji można długo wymienić wiele nazwisk osób które przyczyniły się do realizacji tej ogromnej inwestycji ale artkuł wydłużyłby się kilkukrotnie. Z osób od początku zaangażowanych aktywnych do dzisiaj, oprócz prezesów PWiK i Wójta Gminy Skarbimierz, należy wymienić Artura Kotarę – ówczesnego wiceburmistrza Lewina Brzeskiego, później z-ca Burmistrza Brzegu a obecnie Burmistrza Lewina Brzeskiego.
